Prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej nie może być utożsamiane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej nie może być utożsamiane z prowadzeniem działalności gospodarczej (par. 41 i 43 oraz 30-40 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego - jednolity tekst: Dz.U. 1993 Nr 68 poz. 330 ze zm.).

• OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 241, MoP 1997 nr 9, str. 368, Legalis

Uzasadnienie

Wyrokiem z 1.4.1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sz., zmienił - na skutek odwołania wnioskodawcy Andrzeja Z. - decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. wydaną w sprawie o objęcie ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia indywidualnej kancelariiadwokackiej, w ten sposób, że "orzekł iż... Andrzej Z. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej".

Wnioskodawca prowadzący indywidualną kancelarię adwokacką w S., zwrócił się do organu rentowego o uznanie, że od 15.3.1995 r. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia kancelarii adwokackiej, z tym dniem bowiem podjął pracę w charakterze wykładowcy w Uniwersytecie S.Decyzją z 11.1.1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. załatwił wniosek odmownie, przyjmując, że wnioskodawca podlega w dalszym ciągu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności adwokackiej, a składka ubezpieczeniowa z tego tytułu pobierana jest na takich samych zasadach i w takiej samej wysokości, jak w przypadku pracowników.

Sąd Wojewódzki przyjął, że prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, stanowiąc "quasi działalność gospodarczą, prowadzoną na własny rachunek...".

Sąd Apelacyjny w P., który rozpoznawał sprawę z powodu rewizji organu rentowego, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie, nie podzielając poglądu Sądu I instancji, iż prowadzenie indywidualnej kancelarii adwokackiej jest quasi działalnością gospodarczą. Przeczą temu przepisy art. 24 ust. 1 i art. 37 ustawy z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.). Przepisy te przyznają adwokatom, także wykonującym zawód indywidualnie, prawo do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego na równi z pracownikami, a w związku z tym rozporządzenie Rady Ministrów z 29.1.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.) znajduje wprost zastosowanie do adwokatów prowadzących indywidualne kancelarie. Skoro kwestia wysokości i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz adwokatów została uregulowana w odrębnych rozdziałach (5 i 6), brak podstaw do utożsamiania prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej z działalnością gospodarczą.

Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca. Zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 24 ust. 1 i art. 37 ustawy z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 29.1.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), art. 5 ustawy z 13.10.1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz. U. Nr 142, poz. 702), art. 24 ust. 1 ustawy z 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324) oraz art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji RP i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie rewizji organu rentowego z zasądzeniem od tego organu kosztów postępowania kasacyjnego.

Zdaniem skarżącego, adwokat prowadzący indywidualną kancelarię (także wspólnie z innym adwokatem) jest samodzielnym podmiotem gospodarczym, prowadzącym działalność gospodarczą, stąd też podlega ubezpieczeniu na podstawie ustawy z 18.12.1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z 1.3.1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189), od orzeczenia sądu II instancji oddalającego po dniu wejścia w życie tej ustawy (po 1.7.1996 r.) rewizję lub orzekającego co do istoty sprawy przysługuje kasacja, z wyłączeniem spraw, w których, według tej ustawy kasacja nie przysługuje. W rozpoznawanej sprawie więc, wobec daty i rodzaju wyroku Sądu II instancji, tak co do zasady, jak i dopuszczalności, złożenie kasacji było możliwe. Skoro w sprawie chodzi o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, kasacja po myśli art. 393 KPC jest przedmiotowo dopuszczalna.

Przechodząc do istoty sprawy należy zauważyć, że problematyka ubezpieczeń społecznych adwokatów była już przedmiotem wypowiedzi orzecznictwa Sądu Najwyższego, co trafnie podniósł Sąd Apelacyjny. W uchwale Skł. 7 Sędziów z 23.1.1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP z. 5/1992, poz. 66) stwierdzono, że "adwokat, który wykonuje zawód indywidualnie, na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (...) i ma uprawnienia emerytalne, podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z art. 24 w zw. z art. 37 tej ustawy". W uzasadnieniu uchwały wskazano, że w art. 24 i 37 ustawy - Prawo o adwokaturze oraz art. 2 i art. 60 ustawy z 14.12.1982 r. o z.e.p. zagwarantowano prawo adwokatów, także wykonujących zawód indywidualnie, do korzystania z pełnego zakresu świadczeń należnych pracownikowi, przy obciążeniu obowiązkiem świadczeń w ramach tego systemu w postaci składek. Objęcie adwokatów ubezpieczeniem pracowniczym było wyrazem ich szczególnego uprzywilejowania, a jakiekolwiek zmiany w tym zakresie wymagają interwencji ustawodawczej. W uzasadnieniu uchwały zawarto pogląd o podleganiu adwokatów nadal pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.

Konsekwencją podzielenia tego poglądu była uchwała z 9.12.1994 r., II UZP 35/94 (OSNAPiUS Nr 9/1995, poz. 111), w myśl której "adwokat wykonujący zawód indywidualnie jest uprawniony do opłacania z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne z 50% zniżką wynikającą z art. 18 ust. 2 ustawy z 9.5.1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 46, poz. 201 ze zm.)".

W uzasadnieniu uchwały z 8.11.1995 r., II UZP 15/95 (OSNAPiUS Nr 11/1996, poz. 158) Sąd Najwyższy wskazał, że Prawo o adwokaturze przyznaje adwokatom, również wykonującym zawód indywidualnie (art. 37), prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego na równi z pracownikami. Określenie wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz zasad ustalania podstawy ich wymiaru zostało pozostawione Radzie Ministrów (art. 24 ust. 4 Prawa o adwokaturze), która w rozporządzeniu z 29.1.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne... rozróżniła pracowników w pkt 1 oraz adwokatów - w pkt 5. Określając w § 41-43 rozdziału 6 zasady ustalania wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne adwokatów, wskazała przepisy rozdziału regulującego składki na ubezpieczenie społeczne pracowników, które mają zastosowanie również do adwokatów.

W tych warunkach brak jest podstaw do "odpowiedniego" stosowania przepisów co do składek dotyczących innej grupy osób ubezpieczonych. W świetle obowiązujących przepisów, skoro do wnioskodawcy należy decyzja wyboru właściwego wymiaru czasu pracy na uczelni i wykonywania zawodu adwokata, "nie ma on możliwości wyboru przy opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne i ich wysokości".

Powyższe wywody - podzielane przez obecny skład sądzący - są wynikiem wykładni przepisów art. 24 i 37 ustawy z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), zawartych w Dziale II ustawy, zatytułowanym "zespoły adwokackie".

Stosownie do powyżej wskazanych przepisów, adwokaci - członkowie zespołów adwokackich oraz odpowiednio adwokaci wykonujący zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem oraz ich rodziny, "mają na równi z pracownikami prawo do świadczeń...z tytułu powszechnego zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin", a składki na ubezpieczenie społeczne opłacają zespoły adwokackie lub sami adwokaci o ile wykonują zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem (art. 24 ust. 3 i 37 ustawy - Prawo o adwokaturze).

Z powyższym wyraźnie korespondują art. 2 pkt 1 oraz art. 60 ustawy z 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w myśl których świadczenia określone ustawą przysługują również adwokatom; "z uwzględnieniem zasad przewidzianych w przepisach działu III, rozdziału 3 ustawy". Adwokat Kraków

W wydanym z upoważnienia ustawy - Prawo o adwokaturze (art. 24 ust. 4 oraz w zw. z art. 37) rozporządzeniu Rady Ministrów z 29.1.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.) znajdującym w związku z tym zastosowanie również do adwokatów (§ 1 ust. 1 pkt 5) osobno uregulowano składki na ubezpieczenie społeczne adwokatów - także wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem (rozdział 6 § 41-43), a osobno składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących (rozdział 5 § 30-40), na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Nie jest więc możliwe - także w związku z tym - utożsamianie prowadzenia indywidualnej kancelariiadwokackiej z prowadzeniem działalności gospodarczej, czego konsekwencją jest, między innymi, obowiązek opłacania składki ubezpieczeniowej inaczej niż to przewidziano w ustawie z 18.12.1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).

Wszystko to daje podstawę do stwierdzenia, że - wbrew twierdzeniom kasacji - nie doszło do naruszenia prawa materialnego przez Sąd Apelacyjny, stąd też na podstawie art. 393¹² KPC orzeczono jak w sentencji.